Ses Basıncındaki Değişim
Ses basıncını nasıl modellediğimiz, hangi birimleri kullandığımızı önceki bölümlerde anlatmıştık. Formüller, grafikler, sayılar iyi de asıl konu ses basıncını ve ondaki değişiklikleri nasıl algıladığımız. Bir Hi-Fi sisteminde müzik dinlerken değerlendirmemizi daha çok bu algı belirliyor.
Ses basıncında yani sesin yüksekliğindeki değişiklikleri nasıl algıladığımızı sözle anlatmak zor. O yüzden mutlaka aşağıda linklerini koyduğumuz siteye gidip dinleyerek kendinizi deneyin ve ses seviyesindeki farklılıkları deneyimleyin. Mümkünse bu denemeleri kulaklıkla yapmanızı öneririm.
Ses yüksekliğinde;
- 0.5 dB değişim (Kendinizi deneyin)
- Ayırt edilmesi çok çok zor.
- 1 dB değişim (Kendinizi deneyin)
- Ancak çok dikkat edildiğinde fark ediliyor.
- 3 dB değişim (Kendinizi deneyin)
- Rahatlıkla fark ediliyor ama fark büyük değil.
- Ses basıncını 3 dB artırmak için iki misli güç gerekiyor. Örneğin hoparlörleri 5W yerine 10W güçle sürersek ses 3 dB artıyor.
- Bu seviyedeki bir başka beklenmedik durum da sisteme aynı ses seviyesinde ikinci bir hoparlör eklediğinizde ses seviyesi sadece 6 dB arttırıyor. Mantığımız iki misli artacağını düşünüyor ama algımız tam öyle olmuyor.
- Özellikle güç amfilerini değerlendirirken bu ilişkiyi anlamak çok önemli. 3 dB farklılığı rahatlıkla duyuyor olmamıza rağmen seviye farkı oldukça küçük. Buna rağmen ses seviyesinde bu kadar farklılık için bile amfi gücünü iki misline çıkarmamız lazım. Diğer bir deyişle, 1W’tan 2W’a yükselttiğimizde sesin artış miktarıyla, 1000W’tan 2000W’a yükselttiğimizdeki sesin artış miktarı birbiriyle aynı: +3 dB.
- 6 dB değişim (Kendinizi deneyin)
- Ses basıncında iki misli fark.
- Rahatlıkla duyulabilir bir fark ana farklılık hissimiz iki misli ya da yarısı gibi değil.
- Hoparlörlerin frekans tepkisi grafiklerinde kabul edilebilir sapma +/- 3 dB olarak kabul görmüştür. Yani toplam 6 dB içinde hoparlörün frekansa göre bozulması normal kabul edilir.
- Akustik açısından da ses kaynağından uzaklığımızı ikiye katladığımızda, örneğin 2m dinleme mesafesinden 4m’ye uzaklaştığımızda ses 6 dB düşüyor. Yaklaştığımızda da 6 dB artıyor. Amfi gücüyle karşılaştırırsak, dinleme pozisyonumuzu 4m’den 2m’ye çekmek, amfi gücünü dört misli arttırmakla aynı şey.
- 8-10 dB değişim
- Algıladığımız volume – ses yüksekliği iki misli artıyor. Sesi 10 dB arttırmak için gücü kabaca 10 kat artırmak lazım, örneğin 1W’tan 10W’a, ya da 100W’tan 1000W’a.
- Fakat bu durum sesin frekansına göre değişiklik gösteriyor
İlgili linklere gidip farkları dinleyip kendinizi değerlendirdiniz mi?
Bu test körleme bir test. Sizin gerçekten ne kadar farklılık duyduğunuzu ön yargılar olmadan değerlendiriyor. Körleme bir testi geçmek için en az 10 deneme yapmanız, yüksek bir puan almanız ve yüksek bir güven düzeyine ulaşmanız gerekir. Bulduğunuz sonucun istatistiksel olarak anlamlı olması için güven düzeyinizin %95 olması gereklidir. Bu, puanınızın rastgele tahminlerden %95 oranında daha iyi performans gösterdiği anlamına gelir. Yine de %5 şanslı olma ihtimaliniz hala var. Bu olasılığı %1’e düşürmek için %99 güven düzeyine ulaşana kadar test etmeye devam edin.
Bu deneyimler sonucunda insanın kafasında sayılar ve algı arasındaki ilişki çok daha netleşiyor.
İnsanın İşitme Aralığı
Desibel yöntemini anlattığım bir önceki bölümde tamamen sessizliğin 0 dBSPL, kulağımızın acı eşiğinin de 120 dBSPL olduğunu söylemiştik. Bir başka deyişle normal şartlarda duyabildiğimiz en yüksek sesle en düşük ses arasındaki farklılık 120 – 0 = 120 dB oluyor.
Günlük yaşamda sessiz kabul edilen bir yerde bile ses seviyesini ölçtüğümüzde 30-40 dBSPL gibi bir seviye ile karşılaşıyoruz. İşitme duyumuz bu arka plan gürültüsünü filtreliyor ve bu seviye bizi çok rahatsız etmiyor. Öte yandan ortam gürültüsü seviyesinin altında olan sesleri duymak mümkün olmuyor, bu sesler de maskeleniyor. Bu nedenle bir odada hoparlörle müzik dinlerken pratik olarak işitme duyumuz en fazla 80-90 dB bir aralıkta oluyor. Bunu aşmak için kulaklıkla sessiz bir ortamda müzik dinlemeniz lazım. O durumda bile duyabildiğimiz ses aralığı en fazla 90-100 dB’lere kadar çıkıyor.
Kendi dinleme ortamınızda hoparlörlerden ya da kulaklıktan dinleyerek duyma aralığınızın pratikte ne kadar olduğunu bu linkteki uygulamayla deneyerek öğrenebilirsiniz.
Bu bölümün sunum kaydı: https://youtu.be/0tX6UenjKqo?si=l1UTbo7Is84BPOpU